Zawał serca to martwica mięśnia sercowego na skutek ostrego niedotlenienia. Dochodzi do niego najczęściej na skutek zaczopowa-nia zwapniałego naczynia wieńcowego skrzepem. Gwałtowne przerwanie dopływu krwi powoduje stan ostrego niedotlenienia i jeśli się go szybko nie przywróci, to mięsień obumiera — proces ten nazywamy właśnie zawałem serca. Po tygodniach dochodzi do przemiany obumarłej tkanki w bliznę, która jednak nie bierze udziału w podstawowej czynności serca — przepompowywaniu krwi. Wielkość zawału zależy od miejsca w którym nastąpiło zamknięcie światła naczynia. Jeśli zaczopowanie nastąpi tuż za odgałęzieniem się naczynia wieńcowego z aorty, może dojść do tzw. wielkiego zawału. Jeśli do zaczopowania dojdzie znacznie dalej — w dwu trzecich jego długości, to wyrządzone szkody będą znacznie mniejsze. Jednak w obu przypadkach zawał stanowi sytuację niebezpieczną dla życia, którą opanować może wyłącznie szybkie działanie lekarza. Współczesna metodyka leczenia zawału polega na jak najszybszym usunięciu zaczopowania. Ogólnie rzecz biorąc można powiedzieć, że małe zawały w niczym nie ograniczają sprawności serca, podczas gdy skutkiem dużych zawsze jest znaczne ograniczenie zdolności wyrzutowej serca. Zbyt duża ilość krwi pozostaje wtedy w komorze serca, tak że dochodzi przed nią do spiętrzenia. Objawia się to zadyszką przy najmniejszym wysiłku i poważnym ograniczeniem sprawności fizycznej. Celem leczenia musi więc być utrzymanie zawału na jak najmniejszym poziomie. Dlatego szczególnie istotne jest jak najwcześniejsze podjęcie zabiegów.
Następujące czynniki mogą skomplikować przebieg zawału:
■ zaburzenie rytmu serca
■ nagłe zatrzymanie krążenia
■ niedostateczna stabilność blizny pozawałowej (tętniak, skrzepy przyścienne, przerwanie ściany komory lub przegrody serca) ostra niedomykalność zastawki (na tle pęknięcia mięśnia brodaw-' £owego. W przypadku jego niedomogi — bez pęknięcia — gdy znajdzie się on w strefie zawału, niedomykalność jest łagodniejsza)
Szczególnie we wczesnej fazie zawału może dojść do zaburzeń vtmu serca o różnym nasileniu. Krańcowym przypadkiem jest tak zwane migotanie komór, przy którym serce uderza z częstotliwością ponad 300 razy na minutę. Przy tak szybkiej akcji komory nie mogą w dostatecznym stopniu wypełnić się krwią — serce nie ma więc co pompować. Dochodzi do załamania się krążenia i związanej z tym utraty przytomności. Jeśli zjawisko to trwa dłużej następuje zgon. Istnieje jednak również ekstremalne spowolnienie pulsu, które trzeba korygować sztucznym rozrusznikiem serca. Zaburzenie pompowania serca występuje wtedy, gdy zawał jest bardzo duży, to znaczy gdy duże części jego umięśnienia odmawiają dalszej pracy. We wczesnym stadium przebiegu zawału do zaburzeń dochodzi nie tylko poprzez proces obumierania części umięśnienia ale również na skutek niedotlenienia żywych tkanek mięśniowych w brzegowej strefie zawału. W takich przypadkach należy próbować odciążenia mięśnia sercowego poprzez zastosowanie odpowiednich farmaceutyków — co zresztą z reguły się udaje. W ten sposób strefa brzeżna zostaje lepiej ukrwiona — tak że część tkanki mięśniowej może dalej pracować. Powodzenie uwarunkowane jest jednak wczesnym rozpoznaniem i podjęciem leczenia tego zaburzenia. Problematyka związana z tworzeniem się blizn występuje zwykle dopiero później — tygodnie a nawet miesiące po zawale. W przeważającej większości wypadków proces ten przebiega bez zakłóceń — jedynie w wyjątkowych wypadkach dochodzi do zaburzeń bliznowacenia się, odbijających się na roboczym obciążeniu serca. Przy bardzo dużych zawałach blizna może być bardzo cienka, wskutek czego podczas pompowania dochodzi do powstania wybrzuszenia, zwanego tętniakiem. Sytuacja taka może wydatnie ograniczyć sprawność serca — do teg stopnia, że w spoczynku zamiast pięciu przepompowywuje tylko dwa litry krwi i zwiększenie tej wydajności konieczne dla wykonania jakiegokolwiek wysiłku fizycznego nie jest możliwe.
Pęknięcie ściany serca zdarza się na szczęście bardzo rzadko
— częściej mamy do czynienia z pęknięciem przegrody serca
— ścianki odgraniczającej obie komory. W niektórych przypadkach dzięki szybkiemu zabiegowi operacyjnemu udaje się opanować te niebezpieczną dla życia sytuację.
Duże zawały mogą również wywołać zaburzenie w funkcjonowaniu zastawek — szczególnie narażona jest zastawka pomiędzy lewym przedsionkiem a lewą komorą (czyli zastawka mitralna) która na skutek zawału może stracić swą zdolność do szczelnego domykania się. Jej sprawne funkcjonowanie uwarunkowane jest zdrową tkanką mięśniową, gdyż za pomocą strun ścięgnistych łączy się ona z mięśniami brodawkowatymi — ich uszkodzenie powoduje niedomykalność, czego skutkiem, w zależności od rozmiaru uszkodzeń, jest powracanie części już przepompowanej krwi do przedsionka. Zjawisko to, w zależności od nasilenia powoduje zaburzenia w pon powaniu.
